Sáng ngày 29/8/2023, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang chủ trì hội nghị trực tuyến với 28 địa phương ven biển bàn việc tập trung toàn lực để gỡ “thẻ vàng” IUU trong tháng 10 tới, khi đón đoàn kiểm tra lần thứ 4 của EC đến làm việc.

Sau hơn 6 năm bị “thẻ vàng”, nhiều yếu kém tồn tại của nghề cá tự phát nước ta đã được khắc phục, từng bước xây dựng nghề cá hiện đại, bảo vệ nguồn lợi biển. Những chuyển biến thấy rõ là đã hoàn thiện khung pháp lý, tích cực quản lý hoạt động khai thác.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tồn tại cần được tập trung khắc phục nhanh chóng, triệt để, đáp ứng yêu cầu phát triển lâu dài. Một trong những tồn tại khá phổ biến là tình trạng tàu cá tắt và tháo gỡ thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS). Việc lắp đặt VMS cả nước đã đạt gần 100% số tàu cá nhưng tình trạng ngắt kết nối VMS lại xảy ra với số lượng lớn, ở nhiều địa phương.

Theo Bộ NN&PTNT, đến nay tổng số tàu cá dài từ 6m trở lên đã được đăng ký và cập nhật trên Cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) là 71.658/86.820 chiếc (đạt 82,5%). Tổng số tàu cá đã được cấp giấy phép còn hiệu lực đạt khoảng 70%; trong đó, tàu từ 6 - dưới 12m đạt 46%; từ 12- dưới 15m đạt 64,6%; từ 15m trở lên đạt 94,8%.

Khi tàu cá hoạt động khai thác chưa đảm bảo đủ điều kiện theo quy định của pháp luật, nhất là tình trạng ngắt kết nối VMS thì dễ dẫn tới vi phạm khai thác trái phép vùng biển nước ngoài, một điểm hạn chế bậc nhất trong khắc phục “thẻ vàng”. Số liệu của Bộ NN&PTNT, từ đầu năm đến ngày 29/8/2023 xảy ra 39 tàu với 252 ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, tập trung ở các tỉnh Bình Định, Khánh Hòa, Bình Thuận, Bến Tre, Bạc Liêu, Tiền Giang, Cà Mau và Kiên Giang. Trong lúc, EC luôn khẳng định, nếu không chấm dứt tình trạng này, dù con một tàu vi phạm thì không thể gỡ được “thẻ vàng”.

Lần kiểm tra này của EC, nếu không gỡ được “thẻ vàng” thì ngành khai thác hải sản của nước ta rất dễ bị “thẻ đỏ”. Ứớc tính của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam, khi bị phạt “thẻ đỏ”, nước ta không còn xuất khẩu được hải sản khai thác vào thị trường EU với giá trị một năm gần 500 triệu USD. Hải sản mất thị phần lớn chắc chắn ảnh hưởng đến hoạt động khai thác, đến 60 nhà máy đang chế biến hải sản xuất khẩu vào thị trường này.

Đồng thời, một số quốc gia khác như Mỹ, Nhật cũng đã có những quy định tương tự về chống IUU, cho nên “thẻ đỏ” của EC sẽ dẫn tới những biện pháp tương tự của các thị trường khác với hải sản xuất khẩu của Việt Nam. Do đó, hậu quả của “thẻ đỏ” EC là rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của hàng triệu lao động và còn ảnh hưởng nặng nề đến nỗ lực xây dựng nghề cá hiện đại của quốc gia.

Phát biểu kết luận hội nghị, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang giao Bộ NN&PTNT xây dựng kế hoạch với những nhiệm vụ cần tập trung thực hiện từ nay đến khi đoàn kiểm tra của EC sang làm việc; tập trung toàn lực khắc phục các hạn chế, quyết tâm gỡ được cảnh báo “thẻ vàng”. Cần sự phối hợp đồng bộ các lực lượng. Bộ Quốc phòng tăng cường tuần tra, kiểm soát, ngăn chặn không để có tàu cá xâm phạm vùng biển nước ngoài; Bộ Công an khẩn trương củng cố hồ sơ, đưa ra truy tố các vụ việc môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân Việt Nam đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Cả 28 địa phương ven biển tăng cường quản lý tốt tàu cá ra vào bến cảng, nâng cao tỷ lệ truy xuất nguồn gốc hải sản khai thác theo yêu cầu. 

Các địa phương, các ngành, các cấp tập trung xử lý nghiêm, triệt để những trường hợp vi phạm quy định về VMS, tàu cá vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Chấn chỉnh ngay những hạn chế để giám sát chặt chẽ tàu cá hoạt động trên biển, VMS trên tàu cá tham gia khai thác hải sản phải luôn bật và duy trì kết nối. 

Mục tiêu cụ thể là đảm bảo 100% tàu cá được đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép khai thác; dữ liệu tàu cá thống nhất tại các địa phương và trên VNFishbase; 100% tàu cá cập cảng chỉ định, giám sát 100% sản lượng khai thác. Tuân thủ nghiêm quy định về xác nhận, chứng nhận, truy xuất nguồn gốc. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam không mua, chế biến, xuất khẩu sản phẩm hải sản có nguồn gốc IUU.